Özgül fobi, hayatımıza müdahale eden, sıkıntı ve strese sebep olan belirli bir duruma veya nesneye korku doğrultusunda hissettiğimiz duygu bütünüdür. Herkesin çocukluğunda korku duyduğu durumlar ve nesneler olur. Bu korkular genelde kalıcı değildir. Fakat bazı durumlarda korkular kronikleşerek hayatımızı büyük ölçüde etkileyen fobilere evrilebilir. Özgül fobi, fobi türleri arasında en yaygın ve tedavi edilebilir olanıdır. 

Özgül Fobi Nedir?      

Özgül fobi en basit tanımıyla, hiç veya çok az tehlike arz eden durum ve olgulara karşı duyulan yoğun korkudur. Bu fobi türüne aynı zamanda kaygı bozukluğu da denilebilir. Özgül fobi türüne sahip olan kişiler maruz kaldıkları duruma ve/veya olguya karşı hissettikleri duygudan olabildiğince uzak durmaya, kaçmaya büyük çaba harcarlar.   

Korku ve Fobi Arasındaki Farklar Nelerdir?

Aniden bir ses duyduğumuzda, sevdiğimiz birine ulaşamadığımızda, ilk defa iş görüşmesine gittiğimizde veya bir böcekten korkabiliriz. Korku da duruma göre değişebilir. Sevdiğimiz birine ulaşamadığımızdaki korku ile gök gürültüsünde hissettiğimiz korku aynı değildir. Korku, tehdit edici duruma karşı verilen evrensel ve refleksif bir duygudur. Aslında korku hissetmemiz bizi güvende tutar. Bu hissiyat bizi olası tehditlere karşı hazırlığa sürükler. Hayatta kalmak için enerji sağlar. 

Bu duygunun artarak bizi gündelik yaşantımızdan uzaklaştırması, kaygıya dönüşmesi ve kontrolden çıkması ile korku, fobiye dönüşür. Bunun fobi olarak nitelendirilebilmesi için hayatımızın işleyişini bozması gerekir. Her insanın hayatı riskler ve tehditlerle doludur. Bireyler avcı-toplayıcıyken beslenme ihtiyaçlarını karşılamak için avlanmaları gerekiyordu. Bu durum ile birlikte ölüm riski oluşuyordu. Günümüzden basit bir örnek verecek olursak, her yemek yediğimizde boğulma riskimiz bulunuyor. Bu risk yüzünden yemek yemeyi bırakmamız mı gerekiyor? 

Duruma ve nesneye göre oluşabilen pek çok özgül fobi bulunmaktadır. En yaygın olan özgül fobi türü ve türlerine geçmeden önce özgül fobi içerisine girdiği sanılan agorafobiden bahsetmek istiyorum. Agorafobi, halk arasında sosyal fobi veya sosyal kaygı bozukluğu olarak da bilinen bir fobi türüdür. Bu fobi türünde, özgül fobi türünde olduğu gibi birey belirli bir nesne veya durumda oluşan yoğun korku ve kaçınma hissetmez. Özgül fobi türlerinde ise kaçınma, endişeli beklentiler veya korkulan durumdaki stres, kişinin normal rutinini, işini (veya okulunu), sosyal aktivitelerini veya ilişkilerini önemli ölçüde etkiler, fobiden kaynaklanan hayatın normal işleyişinde engeller vardır. Birey, kalabalık ortamlarda kaçmanın zor olacağını düşünür. 

Agorafobi ve özgül fobi farkı, bireyin başkaları tarafından alay konusu haline geleceğini düşünmesi, işlerinin istediği gibi gitmediği ortamda bulunma korkusudur. Yargılanma potansiyelinin olduğu sosyal durumlarda hissedilen bu yoğun korku, panik atağa yol açabilmektedir. Birey sosyal ortamda, aciz, zayıf ve utanç verici durumda bulunmaktan korkar. Bu yüzden dışarı olabildiğince çıkmamaya veya evde tek kalmamaya, bilmediği ortama girmemeye çalışır. Böyle bir tehditle karşılaştığında konuşma bozukluğu, kızarma, titreme, donma gibi belirtiler öne çıkabilmektedir. 

Aslında sosyal kaygı bozukluğu bireyin yaşadığı sosyokültürel açıdan değişiklik gösterebilir. Bireyi yetiştiren aile, bulunduğu sosyal ortam birer etmendir. Geçmişte yaşanılan iz bırakmış bir olay bile agorafobi oluşumunu tetikleyebilir. Teşhisin konulmasıyla birlikte agorafobi ve diğer fobi türleri, bilişsel terapi gibi birçok terapi türü ile çözümlenebilir.  

Özgül Fobi Çeşitleri Nelerdir?

Günümüzde farkında olmadan sahip olduğumuz birçok özgül fobi çeşitleri bulunmaktadır. Bunlardan bazılarından bahsedecek olursak;   

Hayvan Fobisi

Hayvan fobisi kendi içerisinde ayrılsa da genel olarak tanımlayacak olursak, hayvanlara karşı hissedilen yoğun korkudur. Araştırmalarda hayvan fobisine sebep olan durum tam olarak saptanamasa da küçükken hayvanın sebep olduğu korku hali buna etmendir diyebiliriz. Spesifik olarak köpek tarafından ısırılma korkusu hayvan fobisinde en öne çıkan örnek olacaktır. Hayvan fobisi en sık görülen özgül fobilerden biridir.   

Uçak Fobisi        

Yükseklik korkusunun da sebep olabileceği uçak fobisi, uçmanın verdiği aşırı korku durumudur. Bir fobi çeşidine sahip olmak başka fobi çeşitlerine sahip olmayı yüksek oranda tetikleyebilir.  

Kan ve Yaralanma Fobisi

Hayvan ve uçak fobisinde olduğu gibi, kan görmek veya yaralanmak eğreti edici bir durumdur ve bireylerde aşırı korkuya sebep olabilir. En basit ve kabul görmüş örnek olarak iğneden korkan ve bu yüzden hastanelere gitmekten kaçınan pek çok birey bulunmaktadır. 

Klostrofobi

Kapalı alanda kalma korkusudur. Asansör veya uçak gibi durumun istenildiği gibi gitmemesi durumunda çıkışı zor olacak yerlerde ortaya çıkabilmektedir. Fiziksel olarak birey nefes almada zorluk, terleme gibi semptom gösterebilir. Genelde nefes egzersizleriyle başa çıkmaya çalışılır. 

Araba Fobisi

Araba, otobüs gibi araçlarda bulunma korkusudur. Birey araçta mahsur kalacağını, kaza geçireceğini öleceğini veya yaralanacağını düşünür. Bu durum, kişinin günlük yaşantısını yüksek oranda etkilemektedir.  

Belirtileri Nelerdir? 

Belirli bir fobi; belirli bir nesneye, duruma, aktiviteye veya kişiye karşı yoğun, kalıcı ve mantıksız bir korkudur. Korku genellikle gerçek tehlike veya tehditten orantılı olarak daha büyüktür. Belirli bir fobiniz varsa, korktuğunuz durum veya nesneyi çevreleyen korku veya endişeyi kontrol edemezsiniz. Belli fobileri olan kişiler genellikle korkularını o kadar tehditkar bulurlar ki sorunlu nesne veya durumdan kaçınmak için büyük çaba harcarlar. Özgül fobi belirtilerini bilişsel ve fiziksel belirtiler olarak ayırabiliriz.

Örneğin araba fobisi olan birey, kaza yapacağını düşündüğü için ulaşımında araç kullanmaz bu belirti bilişsel belirtiye girmektedir. Belirtiler kişiden kişiye ve fobiden fobiye değişir. Fiziksel belirtiler, hızlı kalp atışı, terleme, titreme, mide bulantısı ve nefes darlığı olabilir. Bazı fobiler ise baş dönmesine veya neredeyse bayılmaya veya panik atağa neden olabilir. Özgül Fobi Dsm-5 Tanı Kriterlerine göre bahsettiğimiz fobi ve belirtilerin 6 ay ve daha fazla sürmesi gerekmektedir.  

Nedenleri Nelerdir?                          

Özgül Fobi nedenleri daha önce de bahsettiğimiz gibi belirli bir nedene dayanmamaktadır. Biyolojik, genetik ve psikolojik faktörlerin ve zorlu yaşam deneyimlerinin birleşiminden kaynaklanabilir. Sosyokültürel faktörler ayrı bir etmendir. Spesifik fobilerin belirli bir nedeni olmamasına rağmen, küçükken yüksekten düşmek veya bir hayvan tarafından ısırılmak gibi etmenlerin büyük ölçüde tetikleyici olduğu araştırmalar sonucunda ortaya çıkmıştır.   

Nasıl Tedavi Edilir?                            

Herhangi bir hayat akışınızı etkileyen fobi ile karşı karşıya kalırsanız, belirtilerinizi hafifletmek ve güvenle yaşamanıza yardımcı olması için terapi tedavisine başvurabilirsiniz. Terapi ile hayat kalitenize yeniden kavuşabilirsiniz. Örneğin, kalabalık korkusu olan bir sanatçı iseniz ve bu hayallerinizi gerçekleştirmenizi engelliyorsa, bir sanatçı terapisti fobinizi yenmenize ve tutkunuzun peşinden gitmenize yardımcı olabilir. Ya da daha önce araba fobisi yüzünden terfi alacağınız bir görüşmeye geç kaldıysanız fobinizi yenmek isteyebilirsiniz. Ancak, klostrofobi için tedavi aramıyor olabilirsiniz. Çünkü günlük yaşamınızda hayat standartlarınızı az önce bahsettiğimiz fobiler kadar düşürmeyebilir, basit bir nefes egzersizi ile belirtilerinizi azaltabilirsiniz. 

Fobilerle başa çıkmak için bazı özel tedavi türleri vardır. Maruz kalma tedavisi veya keşif terapisi genelde çare olarak kullanılır. Maruz kalma terapisi ile birey fobi ile sistematik olarak tabi tutulur. Bunu, her seferinde korkularının üstesinden gelmek için yavaş yavaş terapistin yönlendirmesiyle fobinin etkisi azaltılana kadar yapılır. Etkilerin devam etmesi için maruz bırakma tedavisinin genellikle düzenli olarak sürdürülmesi gerekir. Keşif terapisinde ise terapistin bireyin geçmişinde daha derine inmesine ve şimdiki zamanda korku yaratabilecek geçmiş deneyimlerle bağlantı kurmanıza yardımcı olur. Bu durumda, bağlantı kurmak ve fobilerinizin nereden geldiğini görmek sadece size yardımcı olmakla kalmaz, fobinizin üstesinden gelmenize yardımcı olabilir. 

Özgül Fobinin Önüne Geçebilmek Mümkün mü?                        

Özgül fobinin nedenlerinde bahsettiğimiz gibi biyolojik, sosyokültürel veya geçmişte yaşanılan travmatik olaylar olarak engellenemese de terapi ile bireyin yaşayabileceği anksiyetenin ciddi oranda geçilebildiği görülmüştür. Ayrıca her durumda olduğu gibi erken teşhis çok önemli bir olgudur. 

Eğer bir fobiniz olduğunu düşünüyorsanız, hayatınızın normal akışında hissettiğiniz farklılıklar varsa veya sebebini bilmediğiniz fiziksel semptomlar gösteriyorsanız, terapiye başvurmanız tüm şikayetlerinizin sonunu getirebilir.