Özgüven, insanlar açısından en temel ve önemli duygusal gereklilik olarak ifade edilir. Kişinin yaşamına yönelik almış olduğu kararları hayata geçirebilmesi için bir tür güç kaynağı olarak da değerlendirilebilir. Kişinin kendiyle ilgili pozitif yargılarının olması, kendini sevmesi, barışık olması, yeterli bir insan olduğunu düşünmesi ve kendini olduğu gibi kabul etmesi ve benzeri durumlar özgüvenle alakalıdır. Özgüven insan hayatında bu denli önemli bir yere sahip olurken, özgüven eksikliği yaşayan birçok insan kişiliğiyle alakalı çeşitli sorunlarla karşılaşabilmektedir.

Özgüven Eksikliği Nedir?

En az aşırı özgüven kadar ciddi bir sorun olan özgüvenin eksikliği, kişinin kendisini yetersiz hissetmesi, şüphe duyması, her konuda aşırı uyumlu olması, kendisine yöneltilen eleştiriler karşısında aşırı hassasiyete sahip olması, güvensiz, pasif, kimsesiz ya da aşağılık hissetmesi gibi duyguların oluşturduğu bir psikolojik sorundur.

Günümüzde birçok çocuk ya da yetişkinde rastlanabilen bu problem, genellikle bireyin çocukluk döneminden itibaren gelişmektedir. Özellikle de 36-48 aylık dönem özgüvenin oluşması açısından son derece önemli bir süreç olarak değerlendirilmektedir. Bu dönemde özgüvenin gelişmesi için destek sağlanamazsa, bireyin yetişkinlik döneminde başa çıkılamayacak bir durum söz konusu olabilir.

Özgüven sorunu bireyin yaşamını olumsuz yönde etkileyen bir durumdur. Özgüven sorunuyla karşı karşıya olan bireyler kendisini ve yeteneklerini çok acımasızca eleştirerek yetersiz olduğunu düşünebilmekte, olayları gerçeğinden çok daha kötü senaryolarla değerlendirebilmektedir. Bu gibi durumlarda bireyin yaşamını büyük ölçüde kalitesiz ve sağlıksız bir hale getirebilmektedir. Üstelik özgüven eksikliği çoğu zaman çeşitli rahatsızlıkları da beraberinde getirebilmektedir. Dolayısıyla bu gibi bir durumla başa çıkamayan bireylerin mutlaka bir uzmandan destek alması gerekir.

Özgüven Eksiliği Nedenleri

Aşağılık kompleksi, umutsuzluk ya da bu türden depresif duygularla kendini gösteren özgüvenin eksikliği genellikle bireyin evinde, iş yerinde ya da herhangi bir yaşam alanında maruz kaldığı çeşitli travmalar sonucunda ortaya çıkar. Bu durumu bir örnekle açıklamak gerekirse; bireyin sağlıklı ve destekleyici bir ortamda büyüyememiş olması, ebeveynlerinin aşırı tutucu ya da talepkâr olması özgüven eksikliğini doğurabilir. Bunun dışında bireyin çok sevdiği bir yakınını kaybetmesi, ebeveynlerinin ayrılması gibi travmatik durumlar da yine özgüven kaybına neden olabilir.

Uzmanlara göre özgüven eksikliği nedenleri 4 ana başlık altında incelenmektedir. Bireyin genetik yapısı, kültürel ve toplumsal faktörler, çocukluk döneminin tecrübeleri ve yetişkinlik dönemindeki hayat şartları özgüven sorununun temel nedenleri olarak gösterilmektedir. Diğer yandan daha açık bir şekilde özgüven eksikliği nedenlerinden bahsetmek gerekirse;

• Bireyin çocukluk ya da yetişkinlik döneminde fiziksel, duygusal ya da cinsel istismara maruz kalması,
• Aşırı tutucu bir aile ortamında yetişmesi,
• Çocuklukta baskın bir anne ya da baba figürüne maruz kalması,
• Aşırı mükemmeliyetçi bir kişiliğe sahip olması,
• Bireyin cinsiyetiyle alakalı konularda yaşadığı problemler özgüvensiz kişiliğin oluşmasında önemli faktörlerdir.

Özgüven Eksikliği Belirtileri

Özgüven eksikliği belirtileri genellikle bireye göre değişiklik gösterebilir. Üstelik bu belirtileri yetişkinlerde ve çocuklarda farklı şekillerde görebilmek de mümkündür. Bu nedenle belirtileri çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde ayrı olarak değerlendirmek daha doğru olacaktır.

Çocuklarda Özgüven Eksikliği Belirtileri

Çocuklarda oluşan özgüvensiz kişiliğin belirtileri şu şekildedir:

• Bu gibi durumla karşı karşıya olan çocuklar kendi kararlarını veremez ve devamlı olarak ebeveynlerinden onay almaya çalışır.
• Yaşıtlarıyla iletişim kurmakta zorlanır.
• Okul hayatı son derece sıradan ve sıkıcıdır.
• Arkadaş edinmekte zorlanır.
• Tek başına yemek dahi yiyemez, uyumakta zorlanır.
• İletişim halinde olduğu arkadaşları kendisi gibi özgüvensiz kişiliklere sahiptir.
• Sessiz ve içine kapanık bir yapıya sahiptir.

Ergenlerde Özgüven Eksikliği Belirtileri

Ergenlerde özgüven eksikliği son derece sık karşılaşılan bir durumdur. Özgüven sorunu yaşayan ergenlerde görülen belirtilerse şunlardır:

• Ergenin düşünce ve fikirlerini açık bir şekilde ifade edememesi,
• Fiziksel görünümüne karşı negatif yaklaşımı,
• Devamlı olarak başkalarına bağlı bir hayat sürdürmeye çalışması,
• Yoğun bir şekilde yalnız kalma isteği ve çekingen davranışlar sergilemesi,
• Uyarı ve eleştirilere tahammül edememesi,
• Kendisini yetersiz görmesi, değersiz hissetmesi,
• Hayal kurma yeteneğinin azalması,
• Topluluk önündeki konuşmalardan kaçınması ya da bu gibi durumlarda yoğun kaygı hissetmesi gibi durumlar ergenlerde özgüven eksikliğinin belirtilerine örnektir.

Yetişkinlerde Özgüven Eksikliği Belirtileri

Yetişkinlerde özgüvenin eksikliği de en az ergenlerde olduğu kadar sık görülen bir durumdur. Yetişkin bireyler yaşadıkları bu problemi benzer şekillerde gösterebilir. Bu durum bazen bireyin kendisinde bazen de evlilikte özgüven eksikliği olarak görülebilir. Bu gibi durumlarda belirtiler de değişiklik gösterebilir. Örneğin;

• Yetişkin bireyin fiziksel, zihinsel ya da duygusal açıdan kendisine güvenmemesi,
• Başarısız olduğunu düşünmesi,
• Sorumluluk almaktan ve kendi başına karar vermekten kaçınması,
• Çevresindekilere karşı aşırı güvensiz hissetmesi,
• Kâbus görme sıklığı,
• Devamlı olarak yaşanan kararsızlık hali,
• Kendisini çok çirkin olarak görmesi gibi durumlar da yetişkinlerde özgüven eksikliğinin belirtileri olarak gösterilebilir.

Özgüven Eksikliği Olan Çocukların Anne-Babaları Ne Yapmalı?

Özgüven konusunda problemi olan çocukların anne-babalarına önemli sorumluluklar düşer. Bu gibi durumlarda ebeveynlerin dikkat etmesi gereken hususları şu şekilde örneklendirebilmek mümkündür:

• Ebeveynler evde herkesin birbirine güven duyduğu bir ortam oluşturmalıdır.
• Anne-babanın çocuğa karşı duygularında açık olması,
• Davranışlarla kendisine bir rol model oluşturulması,
• Çocuğa değer verildiğinin ve her anlamda takdir edildiğinin hissettirilmesi,
• Aşırı özgüvenli bir yaklaşımdan uzak durması, özgüvenin kibirden farklı olduğunu unutmaması,
• Çocuğa bazı sorumluluklar verilmesi gibi yaklaşımlarda bulunması önemlidir.

Özgüven Eksikliği ve Depresyon, Sosyal Fobi, Çekingenlik ve Korku İlişkisi

Özgüvenin eksikliği ve depresyon, çekingenlik ve korku gibi duygularla yakından ilişkilidir. Bu gibi durumlar bir aynı zamanda özgüven eksikliğinin sonuçları olarak da değerlendirilir. Özgüven eksikliği olan bireyler sosyalleşmekten kaçınır, eleştiri alma ya da alay konusu olma gibi konularda yoğun bir korku ve endişeyle karşı karşıya kalır. Bu gibi durumlar korkuyu, çekingenliği ve sosyal fobiyi de beraberinde getirmektedir.

Özgüven Eksikliği Nelere Yol Açar?

Özgüven sorunu bireylerin yaşamını büyük ölçüde etkileyen bir durum olup, farklı sorunlara da yol açabilir. Örneğin;

• Bireyin kendisiyle alakalı olumsuz düşüncelere sahip olması,
• Toplumdan kendini soyutlaması,
• Rezil olma korkusuyla toplumda fikrini dahi beyan edemeyecek hale gelmesi,
• Yeme bozuklukları,
• Depresif ruh hali,
• Uyku bozuklukları özgüven sorunu olan kişilerin karşılaştığı olumsuz durumlardır.

Özgüven Eksikliği Olan İnsanlara Nasıl Davranılmalıdır?

Özgüven eksikliğine sahip olan bireylere karşı nasıl yaklaşmak gerektiği konusu birçok insanın merak ettiği bir konudur. Özgüvensizlik gibi ciddi bir sorunla mücadele eden bireylere destekleyici bir yaklaşımda bulunmak son derece önemlidir. Kişilere;

• Ne kadar değerli olduklarını göstermek,
• Başarabilme potansiyeli olduğunu ortaya çıkarabilmek,
• Motive edici söylemlerde bulunmak,
• Ona karşı güven duyulduğunu açıkça belli etmek gibi durumlar, özgüven problemi yaşayan insanlara yaklaşım modelleri olarak örneklendirilebilir.

Özgüven Nasıl Kazanılır?

Bu eksikliğe sahip olduğunu düşünen bireylerin bu problemi aşması ve özgüvenini geliştirebilmesi için pek çok farklı yöntem bulunur. Kaybedilen ya da gelişmeyen özgüveni kazanmak için uygulanabilecek yöntemlerden bazıları şunlardır;

• Bireyin düzenli olarak spor yapması
• Sahip olduğu enerji ve potansiyeline odaklanarak yeteneklerinin farkına varması
• Bilinçli bir farkındalık yaşaması
• Nefes ve gevşeme egzersizleri yapması
• Hata yapmaktan korkmadan hareket etmesi
• Korkularının üstüne gitmesi
• Kendine başarabileceği küçük hedefler koyarak motivasyonunu artırması
• Gerektiğinde bir uzmandan yardım alması özgüven kazanmanın yolları arasında yer alır. Ancak herkesin yöntemi birbirinden farklı olup, kişilerin Uzman Psikolog’dan destek alması gerekir.

Özgüven Eksikliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Bu problem tedavi edilmediği takdirde çeşitli psikolojik sorunları da beraberinde getirir. Bunların başında sosyal fobi gelirken, ayrıca depresyon, yeme-içme bozuklukları, uykuya dalma konusunda güçlük çekme, toplumdan uzak durma ve bunun gibi pek çok durum özgüven probleminin tedavi edilmemesi halinde ortaya çıkan durumlardır.

Nasıl Tedavi Edilir?

Özgüvenin eksik olma problemi, bireyin tek başına üstesinden gelemediğinde mutlaka tedavi gerektiren bir durumdur. Tedavisi çoğu zaman bireye göre değişiklik göstermektedir. Genel olarak sıklıkla tercih edilen tedavi yöntemleriyse bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve dinamik yönelimli psikoterapi (EMDR) olarak bilinmektedir. Bilişsel davranışçı terapi yönteminde genellikle bireyin kendini, çevresindekileri ve genel olarak olaylara bakış açısı ele alınmakta ve rasyonel bir bakış açısı elde etmesine yardımcı olunmaktadır. Dinamik yönelimli psikoterapide ise bireyin geçmişten günümüze kadar olan deneyimleri ele alınıp, tekrar eden olayları ve döngüleri düzene sokulmaktadır.