Çağımızın en önemli psikolojik sorunlarından biri de strestir. Bireyin karşılaştığı sorunlarla baş edebilme gücünü zorlayan ya da bu gücün üzerindeki durumlar karşısında vücudun göstermiş olduğu bir tür tepkiye stres adı verilmektedir. Bu gibi durumlarda insanlar çoğunlukla mücadele edecek gücü kendinde bulduğunda savaşma, mücadele edemeyeceğini düşündüğünde kaçma, kaçacak gücü dahi kendinde bulamadığında donup kalma gibi tepkiler gösterebilmektedir.

İnsanların göstermiş olduğu bu gibi tepkiler genellikle kişinin kendisine yönelik sahip olduğu inancına bağlı olarak gelişmektedir. Karşılaştığı sorunlar karşısında otomatik olarak savaşma tepkisi gösteren ve sorun karşısında mücadele etmeye başlayan bireyin kendiyle alakalı inancı;

• Daha çok güçlü olduğuna,
• Başarabileceğine,
• Çözüm üretebileceğine yöneliktir.

Diğer yandan kaçma tepkisi gösteren bireyin kendisine inancı; zayıf olduğuna, başaramayacağına yönelik olurken, donuk kalarak tepki gösterenlerinse; yetersiz olduğuna, zarar göreceğine, alay konusu olacağına yöneliktir. Bireyin göstereceği tüm bu tepkiler ve kendisine karşı inancı anlık olarak değil, geçmişindeki duygusal izlere dayanan kendilik yapısına bağlı olarak gelişmektedir.

Stres Nedir?

Birkaç kelimeyle özetleyecek olursak; karşılaşılan baskı ya da gerilim gibi durumlarda bireyin içerisine girdiği ruh hali olarak ifade edebilmek mümkündür. Ancak sadece olumsuz durum ya da olaylar karşısında geliştiğini söyleyebilmek mümkün değildir. Okuldan iyi bir dereceyle mezun olan bir birey çalışmayı çok istediği bir firmanın iş görüşmesine giderken yoğun bir stres yaşayabilir. Bunun dışında hayatlarını birleştirme kararı alan ve düğün hazırlıklarına başlayan çift her ne kadar mutlu olsalar da kaygı yaşayabilir. Bu nedenle de yaşanan bu yoğun kaygı durumunu yalnızca olumsuz olay ya da durumlarla ilişkilendirmek doğru değildir.

Vücut Stresli Durumlarda Nasıl Tepki Verir?

Stresli olmak, günümüzde birçok bireyin günlük yaşamında karşılaştığı durumlar arasında yer almaktadır. Vücudun verdiği tepkiler genellikle kişiye göre değişiklik göstermektedir. Buna karşın genel olarak vücudun bu gibi durumlar karşısında gösterdiği tepkiler;

• Risk
• Zorlanma
• Tehdit karşısında bir dizi tepkiyle karşılaşmak.

Tepkiler genellikle “savaş” ya da “kaç” şeklinde gelişmektedir. Bu durumda başa çıkabileceğine inandığı tehlikelere karşı savaş verip uyum sağlamaktadır.

Vücudun İlk Tepkisi: Alarm

Diğer yandan bunun aksine vücut baş edemeyeceğini düşündüğü durumlara karşı organizmada bedensel ya da ruhsal bir dizi tepkiler verebilmektedir. Bu tepkiler genellikle birkaç dönemde ortaya çıkarken, vücudun ilk tepkisi “alarm” olarak bilinmektedir. Alarm tepkisinde sinir sistemi uyarılmakta, sindirim sistemi yavaşlatılmakta, kalp atış hızı, kan basıncı ve nefes alış-verişlerde artış yaşanmaktadır.

Vücudun İkinci Tepkisi: Direnç Gösterme

Erkeklerde ya da kadınlarda stres söz konusu olduğunda vücudun gösterdiği ikinci tepkiyse “direnç” dönemidir. Bu dönemde vücut direnci standardın üstüne çıkarak stresle başa çıkma kaynakları düzenlenir. Her ne kadar sağlık ya da kalp basıncı normal gibi görünse de bu durum çoğu zaman aldatıcı olur. Bu durumdan kaçınmak isteyen ya da uyum sağlamak zorunda olduğunu düşünen vücut diğer stres vericiler karşısındaki direncini düşürür. Bu dönemde vücut stresli halinden sıyrılabilirse direnç normal seviyesine döner. Bunun aksi bir durum söz konusu olduğundaysa direnç düşmekte ve hatta ciddi bir çöküşe neden olur.

Vücudun Son Tepkisi: Tükenme

Vücudun gösterdiği tepkilerden son dönemse “tükenme” dönemidir. Eğer ciddi ve uzun süreli olursa vücut tükenmeye kadar gidebilmektedir. Dinlenme ve uyku halinin her ne kadar vücudu yenilediği düşünülse de süregelen ve başa çıkılamayan durumlar karşısında denge bozulmakta ve uyum enerjisi tükenmektedir. Dolayısıyla vücut bir tükenme dönemine girmekte, farklı sağlık sorunlarına da açık hale gelmektedir.

Stresle Nasıl Baş Edebilirsiniz?

Kadınlarda ve erkeklerde stresle nasıl baş edilebileceği günümüz şartlarında birçok insanın merak ettiği bir konudur. Genel olarak stresle baş edebilme yollarına birkaç örnek göstermek gerekirse;

• Bireyin doğru ve sağlıklı beslenme alışkanlığı edinmesi,
• Zamanı etkin bir şekilde kullanmaya çalışması,
• Geçmiş başarılarını göz önünde bulundurmak,
• Düzenli bir şekilde spor ya da fiziksel olarak egzersizler yapmak,
• Sosyal destek sistemini güçlü tutmak,
• Nefes egzersizleri yapmak olumsuzluklara karşı başa çıkabilme yolları arasında yer almaktadır.

Bunun dışında kişilerin nedenlerini anlayıp kontrol altına alması, belirtileri fark edip anlaması, kontrol edilemeyen kaynaklar karşısında profesyonel bir destek alması da yine stresle baş edebilme konusunda izlenebilecek en iyi yollardandır.

Stres Nedenleri

Aşırı stres, bireyin günlük yaşamını büyük ölçüde etkileyen, hatta yaşam kalitesini düşürebilen durumlardan biridir. Aşırı derece stresli olmak birçok insan için çeşitli sağlık sorunlarını da beraberinde getirdiğinden, bu hususta dikkatli olunması ve olumsuzluklara karşı mücadele edilmesi önemlidir.

İnsan yaşamında pek çok farklı faktör stres için bir neden olabilmektedir. Örneğin;

• Okul, iş ya da ev değişikliği,
• Evlenme ya da boşanma durumu,
• Terfi almaya çalışmak,
• Çocuk sahibi olmak,
• Yoğun çalışma koşulları,
• Geçim sıkıntısı,
• Hastalık,
• Doğal afetler,
• Bireyin çok sevdiği bir yakınını kaybetmesi gibi çeşitli olay ya da durumlar stres nedenleri olarak gösterilebilmektedir.

Stres Belirtileri

Stresin nedenlerinden sonra belirtileri de durumun ciddiyetini anlayabilmek ve başa çıkabilmek konusunda önemli bir yere sahiptir. Stresin belirtileri genellikle kişiye göre değişiklik gösterebilirken, bu semptomları fiziksel, zihinsel, duygusal ya da davranışsal olarak 4 farklı kategoride inceleyebilmek mümkündür:

Fiziksel Belirtiler

• Adele ve kas ağrıları,
• Yorgunluk,
• Ellerin terlemesi,
• Titreme,
• Yerinde duramama,
• Ağız kuruluğu ve yutkunamama,
• Hazımsızlık,
• Mide yanmasıdır.

Duygusal Belirtiler

• Sinirlilik hali,
• Depresyon,
• Kişinin kendini üzgün ve mutsuz hissetmesi,
• Aşırı gerginlik,
• Endişe,
• Huzursuzluk hissidir.

Zihinsel Belirtiler

• Karar vermede güçlük çekme,
• Unutkanlık,
• Odaklanma ve konsantrasyon sorunları,
• İş kalitesinin düşmesi,
• Hata yapma sıklığının artmasıdır.

Davranışsal Belirtiler

• Alkol, sigara gibi maddelere aşırı bağımlılık,
• Beslenme ve uyku bozuklukları,
• Sosyal ortamlardan ve topluluğa karışmaktan kaçınma,
• Aşırı telaş halidir.

Kronik Stresin Etkileri Nelerdir?

Her zaman için olumsuz sonuçlara neden olduğunu söyleyebilmek mümkün değildir. Belli bir seviyede seyrederse itici bir güç ya da motive artırıcı bir faktör olarak değerlendirilir. Fakat devamlı olarak gerginliğe, kaygılanmaya, baskıya maruz kalmak belli bir zaman sonrasında bu durumu kronik bir rahatsızlık seviyesine taşır. Kronik stresin bireyin hayatındaki etkileriyse şu şekilde örneklendirilebilir:

• Aşırı yorgunluk
• Aşırı halsizlik
• Kendisine gereğinden fazla yüklendiğini hissetme
• Kaygı bozuklukları
• Uyku bozuklukları
• Depresyon
• Düşünce ya da hafızayla alakalı klinik tablolar

Art arda olan sınavlar, günlük yaşamda üstlenilen görev ve sorumluluklar, teslim zamanı geçmiş olan iş ya da görev gibi çeşitli durumlar kronikleştirmeyi doğurur. Çalışma şartları gereği büyük ölçüde yoğunluk gerektiren durumlar zihnin tetiklenmesine, dolayısıyla gerçek olmamasına rağmen ortada herhangi bir durum varmışçasına farklı davranışlar sergilemeye neden olabilir.

Üst düzeyde olduğu durumlarda vücuttaki alarm sistemi devreye girer. Genellikle vücut, bu sistem dahilinde savaş-kaç tepkisi verirken, bu tepkiyle beraber çeşitli sağlık sorunları da ortaya çıkabilir. Örneğin;

• Kronik ağrılar
• Otoimmün hastalıklar
• Reflü ya da ülser gibi gastrointestinal hastalıklar
• Kalp, tansiyon gibi kardiyovasküler rahatsızlıklar
• İştahsızlık
• Egzama, kurdeşen gibi cilt problemleri kronik stres sonucu ortaya çıkan sağlık sorunları arasında yer almaktadır.

İş Hayatında Stres

Yetişkinlerde stres son derece sık görülen bir durum olurken, bunun en önemli nedenlerinden biri yoğun çalışma hayatıdır. Bireyin iş hayatındaki uzun süreli ve yoğun çalışma şartları günlük yaşamını da olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle de iş hayatında stresin yönetilmesi ve hatta krizin fırsata çevrilmesi oldukça önemlidir. Bu gibi durumlarda nedenlerin belirlenmesi ve başa çıkabilme yollarından yararlanılması büyük ölçüde fayda sağlayacaktır. Ancak yoğun bir şekilde yaşanması durumunda bir Uzman Psikolog’dan destek alınması önerilmektedir.

Okul Hayatında Stres

En az iş hayatında olduğu kadar okul hayatında da aşırı stres durumuyla karşılaşabilmek mümkündür. Özellikle de çocuklarda ve ergenlerde stresin en önemli nedenlerinden biri okul hayatı olarak gösterilmektedir. Örneğin; alışılagelen bir okulun taşınma ya da çeşitli nedenlerle değiştirilmek zorunda olması, sınavların peş peşe olması, üniversite sınavı gibi çocuğun hayatını büyük ölçüde etkileyecek bir sınavın olması gibi durumlar ergenlerde ve çocuklarda strese neden olarak gösterilebilmektedir. Ne yazık ki bu nedenlerle günümüzde birçok çocuk yoğun olarak bu durumla karşı karşıya kalabilmektedir.

Evlilik Öncesi Stres

Yetişkinlerde stresin en sık karşılaşıldığı dönmlerden biri de evlilik hazırlığıdır. Her ne kadar birbirini seven iki insanın hayatını birleştireceği düşünüldüğünde bu durum son derece mutluluk verici olsa da evlilik öncesi hazırlıklar çoğu zaman ciddi bir stres sorununun kaynağı olabilmektedir. Evlilik öncesindeki hazırlık aşamasında kadın ve erkeklerde aşırı stres belirtilerine rastlandığında, her iki tarafın yıpranmadan bu süreci keyifli bir şekilde geçirebilmesi için profesyonel olarak bir uzmandan destek alması önerilmektedir.

Doğum Öncesi Stres

Gerginliklerin, kaygıların, baskıların sıklıkla yaşandığı durumlardan bir diğeri de doğum öncesidir. Kadınlarda stres denildiğinde akla gelen ilk durumlardan biri de hamilelik ve doğum sürecidir. Kadınlar 9 ay boyunca devam eden hamilelik süresince yeni bir bireyi dünyaya getirmek, ona iyi bir gelecek sunabilmek, hayatını tümüyle değiştirecek olan bir bebeğe adapte olabilmek gibi konularda aşırı derecede endişe ve korku duyabilmektedir. Bu durum her ne kadar “kadınlarsa stres” adıyla basit gibi görünse de doğum sonrasındaki süreçte dünyaya gelen yeni bireyi de olumsuz olarak etkileyebilecektir. Dolayısıyla bu gibi olumsuzluklarla karşılaşmamak adına başa çıkabilmek son derece önemlidir.

Stres ve Başarı İlişkisi

Başarı, insan hayatındaki çoğu olay ya da durum karşısında motive olmasını sağlayan bir kaynak olarak değerlendirilebilmektedir. Bu durum her ne kadar bireyi heyecanlandırıp motive etse de bazen başarı gelecek kaygısını ve belirsizliğini de beraberinde getirmektedir. İş ya da okul hayatında karşılaşabildiğimiz stresin başarı ile ilişkisi, mutlaka dengede tutulması gereken bir durumdur. İdeal dengenin sağlanamaması bireyin okul ya da iş hayatını büyük ölçüde etkileyebilmektedir. Olumsuzluklardan kaçınmak, doğru bir ilişki kurabilmek için uzman psikologlardan yardım almak önerilebilecek en iyi yollardan biridir.

Stressiz Bir Hayat Yaşamak Gerçekten Mümkün mü?

İnsan yaşamındaki hem itici kaynak hem de motivasyonu artırıcı faktörlerden biri strestir. Hiç var olmaması ya da aşırı derecede ortaya çıkması bireyin işlevselliğini bozmakta ve günlük hayatını olumsuz yönde etkilemektedir. Bireyin işlevini, yeteneklerini ve becerilerini verimli bir şekilde kullanabilmesi için bu durumu destek unsuru olarak kullanması, olumsuz etkilerini en aza indirgemesini sağlayacaktır. Ayrıca günlük rutinin bozulmadan devam etmesi ve işe odaklanılabilmesi gibi konularda da fayda sağlayacaktır.

Kişilerin;

• Evlenmesi,
• Bir yakınını kaybetmesi,
• Boşanması,
• Önemli bir sınava girecek olması,
• Çocuk sahibi olması,
• Yas tutması

Çeşitli yaşam olaylarının ortadan kaldırılması mümkün olmadığı gibi stresin yer almadığı bir hayat da mümkün değildir. Fakat bazen bireyin yoğun gerginlik durumları, üzüntü, bunalma ve kaygıdan uzak durması için alternatifler üretilebilmektedir. Örneğin;

• Yeni bir işe girmek
• Tatile çıkmak
• Karmaşık ve kaygıya neden olan toksik ilişkiyi bitirmek
• Düzenli olarak spor ve egzersizler yapmak için birer alternatif olarak gösterilebilmektedir.

Stresten uzak durabilmeye yardımcı olan bu yöntemler elbette uzun vadeli bir çözüm yolu değildir. Bunun için nedenlerin belirlenmesi, kaynakların olabildiğinde ortadan kaldırılabilmesi ve gerektiğinde alanında uzman bir Psikolog’dan yardım alınması son derece önemlidir.